درمان بیماری ام اس یا بیماری مولتیپل اسکلروزیس

مولتیپل اسکلروزیس (Multiple sclerosis) MS بیماری با منشأ اتو ایمیون است که سبب دمیلینه شده اعصاب گردیده و بدین ترتیب سرعت هدایت عصبی کاهش یافته و سبب اختلال در عملکرد اعضای مختلف به ویژه سیستم عصبی مرکزی می‌ شود.

این بیماري شایع ترین اختلال مزمن سیستم عصبی است که منجر به ناتوانی و کاهش عملکرد در افراد جوان می شود. به عبارتی دیگر مولتیپل اسكلروزیس بیماری نورودژنراتیو دمیلینیزان سیستم عصبی مركزی با علتی ناشناخته است. این بیماری در افرادی كه از نظر ژنتیكی حساس هستند در اثر یک یا چند عامل محیطی ایجاد می شود. شواهد قابل توجهی از ناهنجاری ‌های خون محیطی، یافته‌ های مایع مغزی نخاعی و آسیب شناسی دستگاه اعصاب مركزی، تاثیر ساز و كارهای خود ایمن را در بیماریزایی MS مطرح می كنند.

دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی متخصص مغز و اعصاب و درمان بیماری ام اس (MS) در بیمارستان سینا مرکز تحقیقات ام اس

ام اس (فلج چندگانه) نوعی بیماری التهابی است که توسط سلول‌های ایمنی واسطه‌گری می‌شود. این بیماری به آکسون‌های میلین‌دار موجود در سیستم عصبی مرکزی حمله می‌کند و در نتیجه میلین و آکسون در شدت‌های مختلف تخریب می‌شود و بیش از ۳۰ درصد بیماران پس از تحمل ۲۰ تا ۲۵ سال به علت بیماری ام اس دچار ناتوانی جسمی قابل توجه می‌شوند.

علائم بیماری ام اس حمله‌های دارای علائمی است که با وقفه‌های چند ماهه یا چند ساله رخ می‌دهد و تاثیر نامطلوبی را بر محل‌های مختلفی از بدن به جا می‌گذارد. ام اس زمانی بروز می‌یابد که عامل یا رویدادی محیطی (مانند عفونت ویروسی یا باکتریایی، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی، کمبود نور خورشید و…) توام با استعداد ارثی منجر به عملکرد نامناسب سیستم ایمنی می‌شود.

این بیماري دو میلیون و پانصد هزار نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار داده است و بروز آن رو به افزایش است. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت شیوع مولتیپل اسکلروزیس 30 نفر به ازای 100000 در جهان می باشد.

با توجه به تقسیم بندي Kurtzke جوامع به سه دسته تقسیم می شوند:

• مناطق با شیوع کم (کمتر از 5 مورد به ازاي 10000 هزار نفر جمعیت)
• مناطق با شیوع متوسط (5 تا 30 مورد به ازاي 100000 هزار نفر جمعیت)
• مناطق با شیوع بالا (بیش از 30 مورد به ازاي 100000 هزار نفر جمعیت)

با توجه به این تقسیم بندي ایران در منطقه با خطر پایین قرار دارد اما نتایج مطالعات صورت گرفته خلاف این مساله را نشان داده است، مطالعات وسیع اپیدمیولوژیک در این کشورمان نشان دادند که شیوع بیماري MS در حدود 35 تا 45 نفر در هر صد هزار نفر بوده است و این منطقه را در ریسک متوسط تا بالا از نظر شیوع قرار خواهد داد.

بررسي هاي انجام شده نشان مي ‌دهد كه حدود 60 درصد بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس زن و از اين عده 78 درصد آنها متأهل هستند. شيوع اين بيماري و احتمال آن در زنان سه و نيم برابر مردان است و بيشتر در سنين 18 تا 35 سالگي بروز پيدا مي كند.

در طبقات اجتماعي – اقتصادي بالا با سطح تحصيلات بالا و سطح درآمد و شغل خوب، بيماري ام اس بيشتر ديده مي‌شود. همچنين بیماری مولتیپل اسکلروزیس در كشورهاي از نظر تكنولوژيك، بيشتر توسعه يافته فراوان تر است.

در شكل تیپیك عود و فروكش كننده مولتیپل اسكلروزیس، حمله و فروكش روی می‌دهد كه علائم و نشانه‌ها اغلب نشان‌ دهنده بیش از یك ضایعه است. به مرور زمان در صورتی كه درمان صورت نگیرد، اغلب بیماران مبتلا به RRMS دچار سیر پیشرونده می ‌شوند. در ابتدا اغلب بهبودی از حمله ‌ها تقریبا كامل است. سپس، به تدریج ناتوانی‌ های پایدار عصبی ایجاد می‌گردد.

علائم بیماری ام اس چیست؟

بیماري ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس علایم و نشانه هاي گسترده از قبیل:

• اختلال حسی (مانند پارستزي)
• علائم نخاعی (مانند اسپاستیسیتی و اختلال مثانه و جنسی)
• علائم مخچه اي (مانند ترمور و دیس آرتري)
• اختلال بینایی (مانند نوریت اپتیک) و …
• همچنین اختلالات حسی و بینایی شایع ترین علائم بالینی در بیماران مورد مطالعه گزارش گردید.
• اين بيماري ازيک طرف استقلال و توانايي فرد براي شرکت مؤثر در اجتماع را تهديد مي کند و از سوي ديگر پيش آگهي و دوره هاي غير قابل پيش بيني آن، تأثير بارزي بر سلامت رواني و نيمرخ روانشناختي فرد دارد.

 

رایج ‌ترین ابزارهای تشخیص ام اس

1. تصویربرداری سیستم عصبی مرکزی (MRI از مغز و نخاع)

2. آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF Analysis)

3. پتانسیل های برانگیخته بینائی (VEP)

تشخیص ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس ممکن است دشوار باشد و ممکن است بیماری مولتیپل اسکلروزیس را بر اساس موارد زیر تشخیص داد:

• تاریخچه پزشکی و شرح حال گیری
• معاینه عصبی
• MRI

 

درمان بیماری ام اس به صورت تخصصی

در حال حاضر تحقیقاتی برای یافتن درمان بیماری ام اس که شامل درمان‌های مؤثرتر، بهتر، و قابل تحمل تر برای ام‌ اس عودکننده-فروکش‌کننده درحال انجام است. با توجه به تحقیقات گسترده بر روی بیماری ام اس ، درمان بیماری MS هر روز در حال پیشرفت و‌ تغییر است.

داروهای موجود درمان ام اس از نظر کاربرد به سه گروه اصلی تقسیم‌ بندی می‌شوند:

برای حملات بیماری

برای این نمونه می‌توان ازمتیل پردنیزولون تزریقی، ایمونوگلوبین داخل وریدی و تعویض خون نام برد.

برای کنترل علائم بیماری

بیش از سی داروی مختلف به این منظور به‌ کار می‌روند.

به طور مثال از آمانتادین برای درمان خستگی و از باکلوفن برای مقابله با سفتی عضلانی (اسپاسم) استفاده می‌شود.

برای کنترل سیر بیماری

از این گروه می‌توان به داروهای زیر اشاره کرد:

• اینترفرون‌ها
• گلاتیرامراستات
• میتوکسانترون
• ناتالی زوماب
• فینگولیمود

 

درمان های علامتی اختلالات حرکتی در بیماران ام اس

درمان اختلالات حرکتی در بیماران ام اس و درکل درمان بیماری ام اس معمولا ترکیبی از دارو درمانی (اطلاع درمورد داروهای ام اس MS)، فیزیوتراپی و برخی روش های دیگر است.

درمان بیماری ام اس به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می شوند: درمان های دارویی و درمان های غیردارویی

۱. درمان های دارویی

• داروهای ضد اسپاسم و شل کننده عضلات

یکی از مشکلات رایج در بیماران ام اس اسپاستیسیته یا گرفتگی های عضلانی است که می تواند باعث درد و محدودیت حرکت شود. داروهای شل کننده عضلات می توانند به کاهش این علائم کمک کنند. از جمله داروهای معمول در این دسته می توان به باکلوفن و دانتولین اشاره کرد. این داروها به کاهش اسپاسم های عضلانی و راحت تر شدن حرکت بیمار کمک می کنند.

• داروهای ضد درد

درد عضلانی و عصبی یکی دیگر از علائم شایع در بیماران ام اس است. برای کنترل درد، از داروهای مسکن مانند استامینوفن، ایبوپروفن و در موارد شدیدتر از داروهای آنتی کونوولسانت یا داروهای ضد تشنج مانند گاباپنتین استفاده می شود.

• داروهای درمان اختلالات تعادل و هماهنگی

بیماران ام اس ممکن است با مشکلات تعادلی و هماهنگی مواجه شوند. در این موارد، داروهای خاصی مانند امانتادین ممکن است به بهبود عملکرد حرکتی و تعادل بدن کمک کنند.

• داروهای ضد خستگی

خستگی یکی از علائم بسیار شایع در بیماران ام اس است که می تواند تاثیر زیادی بر توانایی حرکت و فعالیت های روزانه فرد داشته باشد. داروهایی مانند مودافینیل یا امانتادین می توانند به کاهش خستگی و افزایش انرژی در بیماران کمک کنند.

 

۲. درمان های غیردارویی

• فیزیوتراپی

فیزیوتراپی ام اس یکی از ارکان اصلی درمان اختلالات حرکتی در بیماران ام اس است. با استفاده از تمرینات خاص، فیزیوتراپیست می تواند به تقویت عضلات، بهبود هماهنگی و افزایش انعطاف پذیری بیمار کمک کند. در فیزیوتراپی، بیمار با تمرینات تقویتی، کششی و کار با دستگاه های خاص می تواند حرکت های بهتری داشته باشد. همچنین تمرینات فیزیوتراپی به کاهش خطر زمین خوردن و بهبود تعادل بیمار کمک می کند.

• حرکات درمانی

حرکات درمانی نیز می تواند برای تقویت ماهیچه های ضعیف و بهبود عملکرد حرکتی مؤثر باشد. در این روش، بیمار تحت نظارت فیزیوتراپیست به انجام تمرینات خاصی برای تقویت عضلات و بهبود دامنه حرکتی می پردازد.

• تمرینات تعادلی

تمرینات تعادلی جزء اساسی درمان اختلالات حرکتی در ام اس هستند. این تمرینات می توانند با تقویت عضلات مرکزی بدن و بهبود وضعیت ایستادن و حرکت، از خطر افتادن و آسیب های مرتبط با آن جلوگیری کنند.

• تراپی های آب

تمرینات آبی یکی از روش های موثر در درمان بیماران ام اس است. شنا و تمرینات آبی با کاهش وزن بدن و بهبود حرکات مفاصل، فشار را از روی عضلات و مفاصل بیمار کاهش می دهند و به بهبود حرکت کمک می کنند. این روش به ویژه در بیماران مبتلا به اسپاستیسیته مفید است.

 

۳. درمان های مکمل و جایگزین

• طب سوزنی

برخی بیماران ام اس از درمان های مکمل مانند طب سوزنی برای کاهش درد و اسپاسم های عضلانی استفاده می کنند. تحقیقات اولیه نشان داده است که طب سوزنی می تواند به کاهش درد و بهبود حرکت در برخی بیماران کمک کند، اما این روش باید تحت نظر پزشک و به عنوان یک درمان تکمیلی استفاده شود.

• ماساژ درمانی

ماساژ درمانی یکی دیگر از روش های مورد استفاده برای کاهش تنش های عضلانی و بهبود جریان خون در بیماران ام اس است. این روش می تواند به کاهش اسپاسم ها، درد و بهبود وضعیت کلی بدن کمک کند.

• تغذیه مناسب

داشتن رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد مغذی، به ویژه در کنترل وزن و حفظ قدرت عضلانی بیمار، اهمیت زیادی دارد. مصرف مواد غذایی ضد التهابی و تقویت سیستم ایمنی مانند اسیدهای چرب امگا 3 و آنتی اکسیدان ها می تواند به بهبود شرایط بیماران ام اس کمک کند.

 

روش های درمان و مدیریت خستگی در بیماران ام اس طبق دستور متخصص

۱. تغییر سبک زندگی

یکی از موثرترین راه ها برای کاهش خستگی، تغییر سبک زندگی است. این تغییرات شامل:

• تنظیم برنامه روزانه

فعالیت های مهم خود را به زمانی که انرژی بیشتری دارید، منتقل کنید.

• مدیریت زمان

از انجام فعالیت های سنگین در مدت زمان کوتاه اجتناب کنید و استراحت های مکرر داشته باشید.

• تغذیه سالم

رژیم غذایی متعادل که شامل میوه، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین های کم چرب باشد، به بهبود انرژی کمک می کند.

 

۲. ورزش

ورزش های سبک و منظم، مانند یوگا، پیاده روی یا شنا، می توانند به کاهش خستگی کمک کنند. فعالیت بدنی به بهبود جریان خون و اکسیژن رسانی به عضلات و مغز کمک می کند.

 

۳. مدیریت استرس

• تمرینات ذهن آگاهی و مدیتیشن

این تمرینات به کاهش استرس و افزایش آرامش ذهنی کمک می کنند.

• مشاوره روانشناسی

بیماران می توانند از حمایت های روانشناسی برای مقابله با افسردگی و اضطراب بهره مند شوند.

 

۴. درمان دارویی

برای مدیریت خستگی در ام اس، ممکن است پزشک داروهای خاصی را تجویز کند:

• آمانتادین

دارویی که برای کاهش خستگی استفاده می شود.

• مدافینیل

این دارو به افزایش هوشیاری و انرژی کمک می کند.

• داروهای ضد افسردگی

در مواردی که خستگی ناشی از افسردگی است، ممکن است تجویز شوند.

 

۵. بهبود کیفیت خواب

مشکلات خواب از دلایل اصلی خستگی در بیماران ام اس است. راهکارهای بهبود خواب عبارت اند از:

• ایجاد روتین خواب منظم
• استفاده از محیط خواب آرام
• مصرف داروهای بهبود دهنده خواب در صورت نیاز

 

۶. پشتیبانی اجتماعی

حمایت های اجتماعی از سوی خانواده، دوستان و گروه های حمایتی می تواند به کاهش احساس تنهایی و افزایش انرژی روانی کمک کند.

 

۷. درمان های مکمل برای خستگی ام اس

در کنار درمان های پزشکی، برخی روش های مکمل نیز مفید هستند:

• ماساژ درمانی

به کاهش تنش عضلانی و افزایش انرژی کمک می کند.

• آروماتراپی

استفاده از رایحه های آرامش بخش مانند اسطوخودوس می تواند به کاهش استرس و خستگی کمک کند.

• طب سوزنی

ممکن است به بهبود گردش خون و کاهش علائم ام اس کمک کند.

 

دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی متخصص مغز و اعصاب و درمان بیماری ام اس (MS) در بیمارستان سینا مرکز تحقیقات ام اس