غده هیپوفیز بخشی از سیستم درون‌ریز بدن است. وظیفه‌ی اصلی این غده، ترشح هورمون‌ها به جریان خون است. غده هیپوفیز روی سایر غدد و اعضای بدن به‌ویژه روی تیروئید، اندام‌های تولیدمثل، غدد آدرنال یا فوق‌کلیوی و… هم اثر می‌گذارد؛ گاهی‌اوقات از غده هیپوفیز به‌عنوان غده رئیس هم یاد می‌کنند، زیرا در بیشتر فرایندهای بدن دخالت دارد. در این مقاله در مورد مشکلات و اختلالات غده هیپوفیز، علائم و دلایل ایجاد آن، شیوه‌ی عملکرد و توصیه‌هایی در مورد غده هیپوفیز صحبت خواهیم کرد.
عملکرد و ساختمان غده هیپوفیز چگونه است؟
غده هیپوفیز کوچک و شبیه بیضی است و زیر دماغ در قسمت درونی مغز قرار گرفته است. غده هیپوفیز و هیپوتالاموس با ساختاری ساقه‌مانند به هم متصل هستند. هیپوتالاموس، بخش کوچکی از مغز است و در ایجاد تعادل میان عملکردهای مختلف بدن نقش دارد. هیپوتالاموس میزان ترشح هورمون‌ها از هیپوفیز را هم کنترل می‌کند. غده هیپوفیز به ۲ بخش لوب پسین و پیشین تقسیم می‌شود.
لوب پیشین غده هیپوفیز از انواع مختلفی سلول ساخته شده است. این سلول‌ها، انواع مختلفی از هورمون‌ها را تولید و ترشح می‌کنند. مثل:
- هورمون رشد: این هورمون به تنظیم رشد فیزیکی می‌پردازد و باعث تحریک رشد در تمام بافت‌های بدن می‌شود. اولین نقاطی که برای رشد، هدف می‌گیرد، استخوان‌ها و ماهیچه‌ها هستند.
- هورمون تیروئید: این هورمون هم تیروئید را برای ترشح هورمون تیروئید، تحریک می‌کند. غده‌ی تیروئید و هورمون‌هایی که ترشح می‌کند، نقش مهمی در سوخت و ساز بدن دارد.
- هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (Adrenocorticotropic): این هورمون، غدد فوق‌کلیوی را برای ترشح کورتیزول (هورمون استرس) و سایر هورمون‌ها تحریک می‌کند.
- هورمون محرکه فولیکولی: این هورمون در ترشح هورمون استروژن و رشد سلول‌های تخمک در زنان نقش دارد. برای تولید سلول‌های اسپرم در مردان هم مهم است.
-
هورمون لوتئینه‌کننده: این هورمون به ترشح استروژن در زنان و تستوسترون در مردان کمک می‌کند.
- هورمون پرولاکتین: این هورمون هم برای تولید شیر در زنان شیرده است.
- هورمون اندورفین: این هورمون در نقش تسکین‌دهندگی ظاهر می‌شود و با بخش‌هایی از مغز که موجبات نشاط را فراهم می‌کنند در ارتباط است.
- هورمون اِنکفالین: انکفالین نیز مشابه اندروفین است و ویژگی‌های تسکین‌دهندگی دارد.
- هورمون محرک ملانوسیت: این هورمون هم باعث تحریک رنگ‌دانه‌های پوستی در مواجهه با اشعه‌ی فرابنفش می‌شود.
۲. لوب پسین
لوب پسین هم به ترشح هورمون‌ها می‌پردازد. این هورمون‌ها معمولا در هیپوتالاموس تولید می‌شوند و تا زمان ترشح در لوب پسین ذخیره می‌شوند. این هورمون‌ها به شرح زیر هستند:
- هورمون واسوپرسین: به این هورمون «آنتی دیورتیک» هم گفته می‌شود و به بدن در حفظ آب و جلوگیری از دی‌هیدراته شدن یعنی بی‌آب شدن بدن کمک می‌کند.
- اوکسی‌توسین: این هورمون، ترشح شیر از سینه و انقباضات رحم در هنگام زایمان را تحریک می‌کند.
غده هیپوفیز چیست؟
غده هیپوفیز عضو کوچکی است که در قاعده مغز قرار دارد. این عضو رئیس غده ها نامیده می شود زیرا عملکرد سایر غدد را کنترل کند. این غده هورمون های متفاوتی تولید می می کند. هورمون ها پیام رسان های شیمیایی هستند که فرآیندهای مختلف در بدن را به کار می اندازند و یا آن ها را متوقف می کنند.
4به طور کلی علائم کم کاری کل هیپوفیز شامل موارد زیر است: احساس خستگی، کاهش وزن، عدم تحمل سرما، کاهش اشتها، کاهش میل جنسی، ایجاد مشکل در بارداری یا باردار شدن زنان که ناباروری نامیده می شود، عدم وجود قاعدگی یا نامنظم بودن آن ، کاهش موهای ناحیه شرمگاهی و عدم توانایی شیر دادن در خانم ها و کاهش موهای صورت و بدن و کاهش اندازه بیضه ها در مردان. در اطفال نیز رشد ناکافی و کوتاهی قد ایجاد می شود.آیا من نیاز به بررسی در زمینه کم کاری هیپوفیز دارم؟اگر پزشک معالج مشکوک به کم کاری هیپوفیز است شما نیازمند انجام تست خون برای تعیین سطح در گردش خون هورمون های هیپوفیز می باشید. در ضمن ممکن است برای شما تست های تصویربرداری از ناحیه هیپوفیز می باشد نیز درخواست شود. MRIکه عمدتا این تست ها در تشخیص صحیح بیماری سودمند می باشند و می تواند نشان دهد که آیا عاملی سبب ایجاد آسیب یا فشار به غده )1(هیپوفیز شما شده است؟چگونه کم کاری هیپوفیز درمان می شود؟
• درمان شامل دریافت هورمون های جایگزین
برای مواردی است که بدن قادر به تولید آن ها نباشد.شما می بایست به نکات زیر در مورد درمان بیماری دقت داشته باشید:
علائم ایجاد مشکل و اختلال در هیپوفیز چیست؟
غده هیپوفیز در فعالیت‌های بدنی مختلفی نقش دارد؛ بنابراین مشکلات در عملکردهای مختلف می‌تواند تأثیرات گوناگونی روی غده هیپوفیز بگذارد. در صورت مشاهده علائم زیر حتما باید به پزشک مراجعه بشود:
- سردرد؛
- ضعف یا خستگی؛
- فشار خون بالا؛
- افزایش وزن بدون دلیلی مشخص؛
- مشکلات در خوابیدن؛
- تغییر در خلق‌وخو مثلا افسردگی یا نوسانات خُلقی؛
- از دست دادن حافظه؛
- مشکلات تولیدمثل مانند ناباروری، اختلال نعوظ (ناتوانی جنسی)، قاعدگی نامنظم؛
- ریزش مو غیرعادی و زیاد؛
- ترشح شیر در زمانی که فرد در دوران شیردهی نیست.