رایج ترین قرص های ضددیابت که برای کنترل قند خون در دیابت نوع 2 مصرف می شوند
یکی از شایع ترین پرسش های دیابتی ها، پرسش درباره انواع داروهای ضددیابت است. بیشتر دیابتی ها دوست دارند بدانند کدام دارو جدیدتر است و کدام دارو کم عارضه تر.
منظور از قرص های جدید ضددیابت، داروهای نسل جدیدند که در حال حاضر در بازار (در ایران و خارج از ایران) وجود دارند. در این مطلب، از ذکر نام تجاری (برند) دارو خودداری و به ذکر نام ژنریک داروها اکتفا می کنم. البته بدیهی است که انتخاب نوع دارو به عهده پزشک معالج شما است و این اطلاعات صرفا جهت بالا بردن سطح آگاهی عمومی شما در این زمینه است.
قرص های ضددیابت صرفا به منظور کنترل قند خون در دیابت نوع 2 مصرف می شوند. درمان دیابت نوع 2 در درجه اول، اصلاح شیوه زندگی است؛ چون دیابت نوع 2، اساسا یک بیماری وابسته به شیوه زندگی است.
اگر اصلاح شیوه زندگی، مقدور یا موثر نباشد؛ آن گاه باید از داروهای خوراکی ضد دیابت استفاده نمود و اگر این داروها هم نتوانند قندخون را کنترل کنند و یا دیابت نوع 2، با عوارض همراه شود آن گاه ناچار هستیم به جای قرص از انسولین استفاده کنیم.
بیمارانی موفق هستند که از همان ابتدا با اصلاح شیوه زندگی خود از حداقل دارو استفاده کنند و خود را وابسته به داروها نکنند. کنترل وزن، الگوی تغذیه صحیح، تحرک جسمانی، ورزش، ترک سیگار، کنترل فشار خون و ترک عادات و رفتارهای پُرخطر، می تواند ما را از داروهای ضد دیابت نوع 2، بی نیاز کند.
قرص‌های ضد دیابت، بدون استثنا دارای عوارض جانبی هستند. داروهای ضد دیابت پُرمصرف به گروه‌های زیر تقسیم می شوند:
سولفونیل اوره ها
این گروه، قدیمی ترین داروهای ضد دیابت محسوب می شوند. تولازاماید، اولین دارویی است که برای دیابت نوع 2 به جامعه پزشکی عرضه شد (سال 1950). تولبوتاماید، کلرپروپاماید و استوهگزاماید به تدریج وارد بازار شدند. کلروپروپاماید در سه تا چهار دهه پیش، روی قلم پزشکان و جزو پُرمصرف ترین داروهای ضددیابت بود. خود من، خاطرات زیادی از عوارض این دارو دارم (مثل افت قند خون که ساعت ها یا روزها طول می کشید و حتی به بستری شدن، منجر می شد.) داروهای سولفونیل اوره نسل جدید شامل گلی پی زاید، گلی می پی راید، گلی بوراید، گلی بن کلاماید و… هستند که با اسامی تجارتی (براند) مختلفی در بازار ایران موجود هستند؛ یا ساخت داخل و یا به صورت وارداتی. پُرمصرف ترین این گروه از داروها، همان گلی بن کلاماید است.
مکانیسم اثر این داروها از طریق تحریک سلول های بتا و ترشح انسولین است. دارو باید قبل از غذا مصرف شود. دو عارضه مهم دارو، یکی افت قند خون(هیپوگلیسمی) و دیگری اضافه وزن است. بعد از چند سال، دارو بی اثر خواهد شد و سلول های بتا دیگر به دارو جواب نمی دهند. برای چاق ها، داروی مناسبی نیست. به صورت قرص های پنج میلی گرم در ایران ساخته شده است. سولفونیل اوره‌های نسل اول امروزه مصرف نمی شوند مگر در موارد خاص و با عادت بیمار به آن ها.
بی گوانیدها
پُرمصرف ترین داروی این گروه، همان متفورمین است. این دارو، اولین داروی انتخابی در دیابت نوع 2، به ویژه در چاق ها است. به خاطر دارم که این دارو در چند دهه قبل وارد بازار شد ولی بعد از مدتی توسط FDA جمع آوری شد و در سال های اخیر مجددا مورد تایید قرار گرفت. متفورمین، افت قند خون(هیپوگلیسمی) نمی دهد و چاق نمی کند و حتی برعکس، لاغر هم می کند. مصرف متفورمین ممکن است چربی بد (LDL) و تری گلیسرید را هم پایین بیاورد. تهوع، اسهال، سوءهاضمه از عوارض نسبتا متداول و اسیدوز لاکتیک از عوارض نادر ولی مهلک این دارو محسوب می شود. علت جمع آوری متفورمین و فن فورمین در چند دهه قبل، همین عارضه اسیدوز لاکتیک بود. این عارضه امروزه خیلی به ندرت ممکن است دیده شود. مصرف دارو بعد از مصرف غذا است. انواع آهسته و معمولی آن، به اسامی تجارتی مختلف و با قدرت مختلف وجود دارد. در ایران هم به صورت قرص های 500 و 1000 میلی گرمی و با نام‌های تجاری گوناگون، ساخت کارخانجات داخلی و وارداتی هم اکنون موجود است. متفورمین فعلا داروی خط اول درمان در دیابت نوع 2 محسوب می شود.
مکانیسم اثر دارو، از طریق کاهش تولید گلوگز در کبد، کاهش مقاومت به انسولین و افزایش سوخت گلوکز در بافت های محیطی است. یکی از نکات جالب در ارتباط با متفورمین، کاربرد آن در سایر بیماری ها است؛ مانند تخمدان پلی کیستیک، القای تخمک گذاری، چاقی و کبد چربو حتی بعضی سرطان ها که هیچ کدام به طور قطع و یقین به اثبات نرسیده و تنها در دیابت نوع 2، این دارو همچنان یکه تاز است.
مهارکنندگان آنزیم گوارشی
آلفاگلوکوزیداز، آنزیم مخصوصی است که موجب جذب گلوکز از روده می شود. داروهای مهارکننده این آنزیم می توانند قند خون را کاهش دهند و از جذب گلوکز، جلوگیری کنند. معروف ترین و قدیمی ترین آن ها آکاربوز است که با نام های تجارتی مختلف در ایران موجود است. دارو باید با اولین لقمه غذا مصرف شود تا بتواند جذب گلوکز در روده ها را کُند نماید. غالبا همراه با سایر داروها تجویز می شود. دو عارضه شایعه این داروها،اسهال و سوءهاضمه (نفخ) می باشد. میگ لیتول، ترکیب جدیدتری از این گروه است. از 25 میلی گرم شروع و تدریجا هر چهار تا شش هفته، 25 میلی گرم در روز اضافه می شود.
تیازولیدیندایون‌ها (TZD)
این داروها حساسیت عضلات و بافت چربی را نسبت به اثر انسولین بالا می برند. همچنین ممکن است چربی خوب (HDL) را اندکی افزایش دهند ولی به همان نسبت ممکن است چربی بد (LDL) را نیز بالا ببرند. اضافه وزن و ادم یا خیز (تجمع آب زیر پوست) از عوارض شناخته شده این داروها است. نارسایی قلب و حتی حمله قلبی با این داروها گزارش شده و به همین علت، در سال 2007، اداره نظارت بر غذا و داروی آمریکا، رسما هشدار داد که ” روزی گلیتازون ” ممکن است موجب حمله قلبی و حتی مرگ شود. ضایعات کبدی شدید نیز گزارش شده است. دو ترکیب دارویی با نام ژنریک روزی گلیتازون و پیوگلیتازون در این گروه معروف تر هستند. در ایران دو نام تجارتی از این داروها به صورت قرص‌های 15، 30 و 45 میلی گرمی موجود است. اثر عمده این داروها، کاهش مقاومت به انسولین، افزایش جذب گلوکز در بافت‌ها و کاهش جزیی در تولید گلوکز توسط کبد است.
مگلی تینایدها
این دسته دارویی موجب تحریک لوزالمعده و ترشح بیشتر انسولین می شوند ولی زمانی موثر هستند که قبل از غذا خورده شوند. اگر قرار نیست یک وعده غذا صرف شود، دارو نیز نباید مصرف شود. رپاگلی ناید و ناتگلی ناید دو فرآورده ژنریک از این گروه هستند که با دو نام تجارتی معروف به صورت وارداتی در بازار ایران موجودند، با نام ژنریک رپاگلی ناید. اگر همراه با سولفونیل اوره مصرف شوند، خطر افت قند خون مضاعف خواهد شد زیرا هر دو دارو، ترشح انسولین را تحریک و اثر یکدیگر را تقویت می کنند. مصرف الکل همراه با این قبیل داروها، خطر افت قند را خیلی بالا می برد. این قرص ها با قدرت 5/0، 1 و 2 میلی گرمی تهیه شده است.